قرارداد اختیار معامله Option Contract در بورس اوراق بهادار تهران توافقی ست که به خریدار اختیار، حق (نه الزام) خرید یا فروش یک سهم را در آینده، با قیمتی از پیش تعیین شده می‌دهد. در مقابل، فروشنده اختیار، متعهد و ملزم به اجرای آن است.
اگر تازه با اختیار معامله آشنا شده‌اید، ابتدا مقاله «اختیار معامله چیست؟» را بخوانید.
انواع قرارداد اختیار معامله در بورس
به طور کلی، اختیار معامله در بورس اوراق بهادار تهران به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
۱. قرارداد اختیار خرید (Call Option)
حق خرید یک سهم در آینده با قیمتی از پیش تعیین‌شده است. شما می‌توانید این حقِ خرید را بخرید یا بفروشید.
۲. قرارداد اختیار فروش (Put Option)
حق فروش یک سهم در آینده با قیمتی از پیش تعیین‌شده است. در این حالت نیز می‌توانید این حقِ فروش را بخرید یا بفروشید.
هر یک از دو نوع بالا خود شامل خرید و فروش اختیار معامله هستند:
| قرارداد ها | نوع قرارداد | توضیح ساده | نقش معامله گر |
|---|---|---|---|
| اختیار خرید | خرید اختیار خرید (Long Call) | خریدن حق خرید یک سهم در آینده، با قیمتی از پیش تعیین شده | حق و اختیار |
| فروش اختیار خرید (Short Call) | فروش حق خرید یک سهم در آینده با قیمتی از پیش تعین شده | الزام و تعهد | |
| اختیار فروش | خرید اختیار فروش (Long Put) | خریدن حق فروش یک سهم در آینده، با قیمتی از پیش تعیین شده | حق و اختیار |
| فروش اختیار فروش (Short Put) | فروش حق فروش یک سهم در آینده با قیمتی از پیش تعین شده | الزام و تعهد |
مثال کاربردی از معاملات اختیار
فرض کنید قیمت نماد ذوب در حال حاضر ۱۰۰ تومان است. چهار موقعیت اختیار معامله زیر ممکن است ایجاد شود:
خرید اختیار خرید
شما پیش‌بینی می‌کنید که طی سه ماه آینده، قیمت ذوب به ۱۲۰ تومان برسد. با پرداخت ۱۰ تومان (پریمیوم)، اختیار خرید این سهم را با قیمت ۱۰۰ تومان برای سه ماه آینده خریداری می‌کنید.
اگر پیش‌بینی شما درست باشد، در سررسید سهم را ۱۰۰ تومان می‌خرید و در بازار ۱۲۰ تومان می‌فروشید. پس از کسر ۱۰ تومان پریمیوم پرداختی، سود خالص شما ۱۰ تومان خواهد بود.
فروش اختیار خرید
اگر تحلیل شما نشان دهد که تا سه ماه آینده قیمت نماد ذوب به ۹۰ تومان کاهش می‌یابد، می‌توانید با دریافت ۱۰ تومان پریمیوم، اختیار خرید این سهم را با قیمت ۱۰۰ تومان به خریدار بفروشید.
در صورت صحت تحلیل، خریدار قرارداد را اعمال نمی‌کند، چرا که می‌تواند سهم را در بازار ارزان‌تر بخرد. بنابراین، شما ۱۰ تومان سود قطعی خواهید داشت. اما در صورت رشد قیمت (مثلاً تا ۱۸۰ تومان)، موظف هستید سهم را در سررسید با همان قیمت ۱۰۰ تومان بفروشید. این موقعیت دارای ریسک بالا است.
خرید اختیار فروش
اگر پیش‌بینی شما ریزش قیمت سهم به ۷۰ تومان در سه ماه آینده باشد، می‌توانید با پرداخت ۱۰ تومان پریمیوم، اختیار فروش سهم را با قیمت ۱۰۰ تومان خریداری کنید.
در صورت صحت پیش‌بینی، سهم را از بازار ۷۰ تومان می‌خرید و طبق قرارداد ۱۰۰ تومان می‌فروشید. پس از کسر پریمیوم، سود خالص شما ۲۰ تومان خواهد بود.
فروش اختیار فروش
اگر انتظار دارید قیمت ذوب تا سه ماه آینده به ۱۱۰ تومان برسد، می‌توانید با دریافت ۱۰ تومان پریمیوم، اختیار فروش را با قیمت ۱۰۰ تومان به خریدار بفروشید.
در صورت صحت تحلیل، خریدار قرارداد را اعمال نمی‌کند، چرا که خرید سهم از بازار به‌صرفه‌تر است. در این حالت، شما ۱۰ تومان سود قطعی خواهید داشت.
اما اگر قیمت سهم ریزش کند (مثلاً تا ۳۵ تومان)، ملزم به خرید سهم از خریدار به قیمت ۱۰۰ تومان خواهید بود.
نکته مهم
برای هر دیدگاه قیمتی، دو نوع قرارداد اختیار معامله وجود دارد، زیرا بازار اختیار بر اساس چهار روند قیمتی مختلف طراحی شده است:
علت این موضوع آن است که در بازار اختیار معامله، اساسا 4 روند قیمتی وجود دارد:
- در نماد ذوب، رشدی قوی و صعودی انتظار داریم، پس قرارداد خرید اختیار خرید مناسب است.
- در نماد ذوب، رشدی خفیف و ملایم انتظار داریم، ، پس قرارداد فروش اختیار فروش مناسب است.
- در نماد ذوب،ریزشی قوی و نزولی انتظار داریم، پس قرارداد خرید اختیار فروش مناسب است.
- در نماد ذوب، ریزشی خفیف و ملایم انتظار داریم، پس قرارداد فروش اختیار خرید مناسب است.
مفاهیم کلیدی در بازار اختیار معامله
دارایی پایه (Underlying Asset)
در حال حاضر، قراردادهای اختیار معامله بر روی نمادهای مشخصی در بورس اوراق بهادار تهران وجود دارد.
| گروه صندوق ها | ||
|---|---|---|
| اهرم | نارنج اهرم | موج |
| شتاب | رویین | کاریس |
| اطلس | امین شهر | آساس |
| بیدار | پادا | پناه |
| توان | تیام | جهش |
| گروه بانکی | ||
| وتجارت | وبملت | وبصادر |
| وتعاون | سامان | |
| گروه فلزات | ||
| فملی | فولاد | ذوب |
| فصبا | ||
| گروه خودرو | ||
| خودرو | خساپا | خاور |
| خبهمن | خودران | خگستر |
| گروه نفتی | ||
| شپنا | پتروآبان | |
| سایر | ||
| شستا | فرابورس | بساما |
| اخابر | تاصیکو | طعام |
| فزر | ||
قیمت اعمال (Strike Price)
قیمتی است که در روز سررسید قرارداد بر اساس آن اعمال می‌شود.
نمایش نمادها:
-
نماد اختیار خرید: حرف ض + خلاصه سه‌حرفی نماد + کد قرارداد (دو رقم اول نشان‌دهنده تاریخ سررسید)
-
نماد اختیار فروش: حرف ط + خلاصه سه‌حرفی نماد + کد قرارداد
| نماد قرارداد اختیار | نوع قرارداد | دارایی پایه | تاریخ سررسید |
|---|---|---|---|
| ضهرم9018 | اختیار خرید | اهرم | آذر ماه |
| طموج8029 | اختیار فروش | موج | آبان ماه |
تاریخ سررسید (Expiration Date)
تاریخی که قرارداد به پایان می‌رسد.
اعمال قرارداد (Option Exercise)
در صورتی که قرارداد در سود باشد، خریدار اختیار می‌تواند در تاریخ سررسید آن را اعمال کند.
در ایران، قراردادها از نوع اروپایی هستند، یعنی فقط در روز سررسید امکان اعمال وجود دارد.
پریمیوم (Premium)
پریمیوم در واقع قیمت خرید اختیار معامله برای هر سهم است که توسط خریدار به فروشنده پرداخت می‌شود.پریمیوم = ارزش ذاتی + ارزش زمانی
نوسان قیمت پریمیوم تحت‌تأثیر عواملی مانند نوسان‌پذیری دارایی پایه، زمان باقی‌مانده تا سررسید و نرخ بهره بدون ریسک است.
| پریمیوم در اختیار خرید | پریمیوم در اختیار فروش | تغییر پارامتر | پارامتر |
|---|---|---|---|
| زیاد می‌شود | کم می‌شود | افزایش | قیمت فعلی دارایی پایه |
| زیاد می‌شود | زیاد می‌شود | افزایش | نوسان‌پذیری دارایی |
| کم می‌شود | کم می‌شود | کاهش | زمان باقی‌مانده تا سررسید |
مدل بلک-شولز (Black-Scholes Model)
مدلی تئوریک برای محاسبه‌ی ارزش واقعی پریمیوم است که کمک می‌کند تشخیص دهیم آیا قیمت فعلی اختیار، بیش‌ازحد واقعی (Overpriced) یا کمتر از ارزش واقعی (Underpriced) است.
موقعیت باز (Open Position)
وقتی قرارداد جدیدی اختیار خرید یا فروش باز می‌کنید، به آن موقعیت باز گفته می‌شود.
برای بستن موقعیت باز، دو روش وجود دارد:
- خرید یا فروش معکوس: به عنوان مثال، اختیار خرید ضذوب8012 را خریداری کردید و اکنون یک موقعیت باز دارید و می خواهید آن را ببندید. کافی ست که قرارداد اختیار خرید ضذوب8012 را بفروشید.
- اعمال اختیار در تاریخ سررسید : در صورتی که موقعیت باز شما در سود به سر می برد، می توانید در روز سررسید، قرارداد خود را اعمال کنید.
استراتژی‌های کسب سود
در بازار اختیار معامله، دو روش اصلی برای سودآوری وجود دارد:
- کسب سود از نوسان قیمت پریموم
- نگه داشتن موقعیت باز تا روز سررسید با هدف اعمال قرارداد.
اندازه قرارداد (Contract Size)
هر قرارداد اختیار معامله، معادل ۱۰۰۰ سهم از دارایی پایه است.
حجم معاملات (Trading Volume)
تعداد قراردادهای خرید و فروش انجام‌شده در طول روز. حجم بالا نشان‌دهنده‌ی علاقه معامله‌گران به آن نماد است.
ارزش معاملات (Trading Value)
حاصل‌ضرب حجم معاملات در ارزش قرارداد که هرچه بزرگ‌تر باشد، بیانگر توجه بالاتر بازار به آن نماد است.
نقطه سربه‌سری (Break-even Point)
قیمتی است که در آن معامله‌گر نه در سود است و نه در زیان.
-
برای خریدار اختیار: نقطه‌ای که از آن به بعد قرارداد سودده می‌شود.
-
برای فروشنده اختیار: نقطه‌ای که از آن به بعد قرارداد زیان‌ده خواهد شد.
| نوع قرارداد | قیمت سربسری | مثال |
|---|---|---|
| خرید اختیار خرید | قیمت اعمال + پریمیوم پرداخت شده | قیمت اعمال 100 و پریمیوم 10 تومان، نقطه سربسری 110 تومان است. |
| فروش اختیار خرید | قیمت اعمال + پریمیوم دریافت شده | قیمت اعمال 100 و پریمیوم 10 تومان، نقطه سربسری 110 تومان است. |
| خرید اختیار فروش | قیمت اعمال − پریمیوم پرداخت شده | قیمت اعمال 100 و پریمیوم 10 تومان، نقطه سربسری 90 تومان است. |
| فروش اختیار فروش | قیمت اعمال − پریمیوم دریافت شده | قیمت اعمال 100 و پریمیوم 10 تومان، نقطه سربسری 90 تومان است. |
ارزش ذاتی (Intrinsic Value)
تفاوت بین قیمت اعمال و قیمت روز دارایی پایه است.
قرارداد می‌تواند در یکی از سه وضعیت زیر قرار گیرد:
-
OTM (Out of the Money): در زیان
-
ATM (At the Money): بی‌تفاوت
-
ITM (In the Money): در سود
| ITM | ATM | OTM | نوع قرارداد |
|---|---|---|---|
| خرید اختیار خرید | قیمت دارایی < قیمت اعمال، ارزش ذاتی مثبت است | قیمت دارایی ≈ قیمت اعمال، ارزش ذاتی صفر است | قیمت دارایی < قیمت اعمال، ارزش ذاتی صفر است |
| خرید اختیار فروش | قیمت دارایی < قیمت اعمال، ارزش ذاتی مثبت است | قیمت دارایی ≈ قیمت اعمال، ارزش ذاتی صفر است | قیمت دارایی > قیمت اعمال، ارزش ذاتی صفر است |
ارزش زمانی (Time Value)
میزان امیدواری بازار به سود در زمان باقی‌مانده تا سررسید است.
با نزدیک شدن به سررسید، ارزش زمانی کاهش می‌یابد.
ارزش زمانی = پریمیوم - ارزش ذاتی
خالی‌فروشی (Naked Selling)
به معنای باز کردن موقعیت فروش بدون در اختیار داشتن دارایی پایه است.
وجه تضمین (Margin)
کارگزاری برای برخی موقعیت‌ها از جمله فروش اختیار خرید و فروش اختیار فروش، وجه تضمین مشخصی از معامله‌گران دریافت می‌کند تا ریسک نکول کاهش یابد.
| نوع وجه تضمین | توضیح | مثال |
|---|---|---|
| وجه تضمین اولیه | وجه تضمینی که به ازای تعداد قرارداد، قبل از باز کردن معامله، می بایست در حساب شما باشد | 10 قرارداد ضذوب8012 : وجه تضمین اولیه 3 میلیون تومان. |
| وجه تضمین لازم | با توجه به نوسان دارایی پایه و پریموم، مقدار وجه تضمین، در انتهای روز معاملاتی مجددا براورد می شود | با افزایش قیمت نماد ذوب، تعهد فروشنده قرارداد، بیشتر می شود و وجه تضمین موقعیت باز او، 3.5 میلیون تومان می شود که می بایست مابه التفاوت را واریز کند |
| حداقل وجه تضمین | حداقل 70 درصد وجه تضمین لازم است. | حداقل 70 درصد 3.5 میلیون تومان می بایست در حساب شما باشد. یعنی 2.45 میلیون تومان |
| مارجین کال | در صورتی که مبلغ حسابتان 1 ریال پایین تر از حداقل وجه تضمین باشد، کارگزاری به معامله گر اطلاع می دهد که یا موقعیت باز اضافه را ببندید یا نقدینگی واریز کنید. | با افزایش قیمت ذوب، حداقل وجه تضمین شما 2.5 تومان می شود در حالی که شما 2.45 در حساب دارید. کارگزاری از شما میخواهد 50 هزارتومان واریز کنید |
| وجه تضمین جبرانی | وجهی که باید برای بازگرداندن حساب به “حداقل وجه تضمین” واریز شود | در این مثال 50 هزار تومان |
| اتخاذ تصمیم از جانب کارگزاری | در صورتی که معامله گر به پیام مارجین کال بی اعتنا باشد، کارگزاری، وجه تضمین جبرانی را با بستن تعدادی از موقعیت های باز قرارداد، تامین می کند. | – |
اهرم (Leverage)
نسبت قیمت دارایی پایه به قیمت اختیار (پریمیوم) است.
اهرم بزرگ‌تر، یعنی کنترل حجم بالاتری از دارایی پایه با سرمایه کمتر.
تسویه نقدی و فیزیکی (Settlement)
دارنده‌ی موقعیت باز سودده (در وضعیت ITM) می‌تواند:
-
تسویه نقدی: فقط مابه‌التفاوت سود را دریافت کند.
-
تسویه فیزیکی: مالک واقعی سهم شود.
انتشار قراردادهای جدید
برای اطلاع از زمان انتشار قراردادهای جدید، به بخش پیام‌های ناظر بازار در سایت TSETMC
توقف نماد و تغییرات سرمایه
در صورت توقف نماد دارایی پایه، نماد اختیار آن نیز متوقف می‌شود.
در زمان افزایش سرمایه یا تغییر تعداد سهام، پارامترهای قرارداد اختیار نیز تعدیل می‌شوند تا تعادل بازار حفظ شود.
بیشتر بخوانید: توقف نماد در بورس: دلایل، شرایط و قوانین
شکاف قیمتی (Spread)
اختلاف میان بهترین قیمت خرید و فروش در تابلو معاملات است. هرچه این فاصله کمتر باشد، نقدشوندگی بالاتر است.
معاملات فزاینده و کاهنده
-
معاملات کاهنده: بستن موقعیت باز از طریق معامله‌ی معکوس.
-
معاملات فزاینده: ایجاد موقعیت جدید بدون بستن موقعیت قبلی.
| تفسیر و اهمیت | نوع |
|---|---|
| حجم نقدینگی و سرمایه بیشتری وارد بازار نماد اختیار دارایی پایه شده که به معنای ورود فعالان است و می تواند شکاف قیمتی را کاهش دهد. | معاملات فزاینده |
| حجم نقدینگی و سرمایه در نماد اختیار دارایی پایه کاهش یافته که به معنای خروج فعالان است و ممکن است منجر به افزایش شکاف قیمتی شود. | معاملات کاهنده |
سهمیه کارگزاری‌ها
به دلیل ریسک اهرمی و نکول احتمالی فروشندگان اختیار، سازمان بورس سهمیه مشخصی از تعداد موقعیت‌های باز برای هر کارگزاری تعیین می‌کند.
جمع‌بندی
اختیار معامله یکی از ابزارهای نوین بازار سرمایه است که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد با مدیریت ریسک و کسب سود اهرمی در روندهای صعودی یا نزولی، استراتژی‌های متنوعی اجرا کنند.
با درک مفاهیم پایه و تمرین عملی، می‌توانید از فرصت‌های سودآور این بازار بهره‌مند شوید.
❓سوالات پرتکرار
- کمترین ارزش یک قرارداد اختیار چقدر است؟
در صورتی که قرارداد در وضعیت OTM قرار گیرد و به سررسید نزدیک شود، پریمیوم آن ممکن است به حداقل ارزش ممکن در بازار، یعنی ۱ ریال برسد. - نقطه سربه‌سری چیست؟
قیمتی است که در آن معامله‌گر نه در سود است و نه در زیان. - ارزش ذاتی چه مفهومی دارد؟
یعنی اگر همین الان قرارداد اعمال شود، چه مقدار در سود یا زیان خواهیم بود. - ارزش زمانی به چه معناست؟
پولی است که بابت احتمال سود در آینده پرداخت می‌شود. - چرا فروشنده اختیار فروش، حتی با داشتن دارایی پایه، باید وجه تضمین بدهد؟
زیرا در صورت ریزش قیمت، ممکن است مجبور شود دارایی را بالاتر از قیمت بازار خریداری کند؛ بنابراین کارگزاری برای اطمینان از ایفای تعهد، وجه تضمین دریافت می‌کند.
نظری ثبت نشده، شما اولین نظر را ثبت کنید