عرضه اولیه اساسا یک روش برای جمع‌آوری کمک‌های مالی برای شرکت‌های بزرگ است. به عبارتی با ارائه عرضه اولیه، بخشی از سهام شرکت در بازار سرمایه به فروش می‌رسد و معامله می‌شود. دلایل اصلی ارائه عرضه اولیه شرکت‌ها در بورس شامل افزایش سرمایه شرکت با فروش سهام، تامین نقدینگی برای بنیانگذاران شرکت و سرمایه‌گذاران اولیه و بهره‌گیری از رشد بیشتر می‌شود. در ادامه این مطلب از کارگزاری حافظ، همه چیز در مورد عرضه اولیه یا IPO که مخفف Initial Public Offerings است، را بخوانید.
خوب است همین ابتدای مقاله اشاره کنیم که درست است عرضه اولیه روشی کم ریسک برای سرمایه گذاری در بورس برای تازه واردان بورسی است، اما این حرف تنها در صورتی درست است که شما با خرید عرضه اولیه به فکر سرمایه‌گذاری طولانی مدت باشید.
عرضه اولیه یا IPO چیست؟
عرضه اولیه یا همان (IPO)، روند ارائه سهام یک شرکت خصوصی به مردم است. انتشار سهام عمومی به یک شرکت این امکان را می‌دهد تا سرمایه مورد نیاز خود را از خرید سهام توسط سرمایه‌گذاران عمومی جمع کند.
به عبارتی، عرضه اولیه زمانی انجام می‌شود که یک شرکت خصوصی و یا دولتی به یک شرکت سهامی عام تبدیل می‌شود؛ به این ترتیب با تغییر یک شرکت خصوصی به یک شرکت عمومی، عموم مردم می‌توانند با خرید سهام آن شرکت، سهامدار آن باشند و سهامداران هم از مزایای حضورشان در بورس از جمله تامین نقدینگی و افزایش سرمایه بهره‌مند شوند.
نحوه ورود یک شرکت به بورس و سپس عرضه نماد آن در عرضه اولیه چیست؟
زمانی که یک شرکت خصوصی است سهامداران شرکت معمولا بیشتر شامل بینان‌گذاران، خانواده و دوستان بنیانگذاران در کنار سرمایه‌گذاران حرفه‌ای دیگر مانند سرمایه‌گذاران خطرپذیر یا سرمایه‌گذاران یا سرمایه‌گذاران فرشته (Angel Investor) هستند.
هنگامی که یک شرکت در فرایند رشد خود به مرحله‌ای برسد که معتقد باشد برای استفاده از مزایا و مسئولیت‌های سهامداران عمومی بالغ شده، می‌تواند نسبت به علاقه خود به عمومی شدن اقدام کند.
به طور معمول، این مرحله از رشد زمانی اتفاق می‌افتد که یک شرکت در ارزیابی وضعیت مالی خود، سرمایه اولیه مشخص شده سازمان بورس را داشته باشد و بتواند کلیه شرایط حضور در بورس را فراهم کند.
با این حال به طور کلی می‌توان گفت شرکت‌های خصوصی با ارزیابی‌های مختلف بعد از اثبات پتانسیل سودآوری، بسته به شرایط رقابت بازار و توانایی آنها در تامین نیازهای لیست شرکت‌های بورسی، واجد شرایط حضور در بورس و عرضه اولیه می‌شوند.
عرضه اولیه یا IPO گامی بزرگ برای یک شرکت است چون با عرضه اولیه هر شرکت، امکان جمع‌آوری پول زیادی برای آن شرکت فراهم می‌شود. این آورده مالی می‌تواند به شرکت توانایی رشد و گسترش بیشتری بدهد. افزایش شفافیت و اعتبار لیست سهام هم می‌تواند عاملی برای کمک به آن شرکت برای دستیابی به شرایط بهتر هنگام جستجوی وجوه وام باشد.
سهام عرضه اولیه یک شرکت از طریق تامین هزینه پذیره‌نویسی، قیمت‌گذاری می‌شود. وقتی شرکتی به یک شرکت سهامی عام تبدیل می‌شود، مالکیت سهام خصوصیش که قبلا متعلق به آنها بود به مالکیت عمومی تبدیل می‌شود و سهام سهامداران خصوصی موجود به ارزش معاملات عمومی تبدیل می‌شوند.
پذیره نویسی سهام همچنین می‌تواند شامل مقررات ویژه‌ای برای مالکیت سهام خصوصی به سهام عمومی باشد. به طور کلی، انتقال یک شرکت از خصوصی به عمومی زمان اصلی برای سرمایه‌گذاران خصوصی است تا بتوانند پول نقد به دست بیاورند و بازدهی را که انتظار داشتند به‌دست آورند. سهامداران خصوصی ممکن است سهام خود را در بازار عمومی حفظ کنند یا بخشی از آن یا همه آن را برای سود به فروش برسانند.
در همین حال، بازار عمومی فرصت بزرگی را برای میلیون‌ها سرمایه‌گذار برای خرید سهام شرکت و کمک سرمایه به سهامداران یک شرکت فراهم می‌کند. عموم مردم همان سرمایه‌گذار شخصی یا سازمانی است که علاقه مند به سرمایه‌گذاری در شرکت است.
به طور کلی، تعداد سهامی که شرکت در عرضه اولیه یا IPO به فروش می‌رساند و قیمت سهام آنها، عوامل تولید ارزش سهام جدید سهامداران شرکت است.
تاریخچه عرضه اولیه در ایران و جهان
اصطلاح عرضه اولیه عمومی (IPO) برای ده‌ها سال در وال‌استریت و در میان سرمایه‌گذاران یک کلید واژه بوده است. هلندی‌ها با ارائه سهام شرکت هلندی هند شرقی به عموم مردم، اولین عرضه اولیه مدرن دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. از آن زمان به بعد این روش به عنوان روشی برای جذب سرمایه شرکت‌ها شد و با کمک آن شرکت‌ها از سرمایه‌گذاران عمومی از طریق صدور مالکیت سهام عمومی بهره‌مند شدند.
می‌توان گفت تاریخچه عرضه اولیه در ایران به ابتدای فعالیت بورس بر می‌گردد اما عرضه اولیه به روش کنونی یعنی روش ثبت سفارش یا بوک بیلدینگ از سال ۹۶ شروع شده است تا قبل از آن عرضه اولیه‌ها به صورت حراج در بازار عرضه می‌شدند و هر شخصی زودتر سفارش خرید انجام می‌داد، سهام شرکت را می‌خرید اما امروز برای رفع معضل نامساوی بودن شرایط برای سهامداران در آن حالت از روش ثبت سفارش جایگزین استفاده می‌شود. در این روش همه افراد بعد از تعیین بازه زمانی و قیمتی ثبت نام می‌توانند سهام عرضه شده را به طور مساوی دریافت کنند.
تفاوت پذیره نویسی و عرضه اولیه
یک عرضه اولیه یا IPO به طور جامع از دو قسمت تشکیل شده است. مرحله اول مرحله پیش از بازاریابی عرضه است و مرحله دوم خود عرضه اولیه شرکت است. وقتی شرکتی به ارائه عرضه اولیه علاقه‌مند است، می‌تواند این مساله را با بیانیه عمومی به همه اعلام کند.
پذیره‌نویسان فرآیند عرضه اولیه را رهبری می‌کنند و توسط شرکت انتخاب می‌شوند. یک شرکت ممکن است یک یا چند پذیره‌نویس را برای مدیریت مشترک بخش‌های مختلف فرآیند عرضه اولیه انتخاب کند.
عرضه مستقیم سهام یک شرکت در عرضه اولیه
عرضه مستقیم سهام یک شرکت در عرضه اولیه زمانی انجام می‌شود که هیچ پذیره‌نویسی برای شرکت انجام نشود. عرضه اولیه مستقیم معمولا فقط برای شرکت‌های با برندهای معروف و جذاب امکان‌پذیر است و باقی شرکت‌ها معمولا باید پذیره نویسی داشته باشند.
مزایای مالی شرکت‌ها از پیشنهاد عرضه اولیه
همانطور که در ابتدای مطلب هم اشاره شد، هدف اصلی عرضه اولیه جمع‌آوری سرمایه برای یک تجارت است. اما عرضه اولیه می‌تواند مزایای دیگری نیز داشته باشد.
- این شرکت برای جذب سرمایه از کل سرمایه‌گذاران دسترسی پیدا می‌کند.
- انجام معاملات آسان‌تر برای خرید (تبدیل سهام) را تسهیل می‌کند.
- افزایش شفافیت که به همراه گزارش سه ماهه مورد نیاز است، معمولا می‌تواند به یک شرکت کمک کند شرایط استقراض اعتباری مطلوب‌تری نسبت به شرکت خصوصی دریافت کند.
- یک شرکت دولتی می تواند وجوه اضافی را در آینده از طریق پیشنهادات ثانویه جمع‌آوری کند زیرا از قبل از طریق عرضه اولیه به بازارهای عمومی دسترسی دارد.
- شرکت‌های دولتی می توانند از طریق مشارکت در سهام نقدینگی (به عنوان مثال ESOP)، مدیریت و مهارت‌های بهتر را جذب و حفظ کنند. بسیاری از شرکت‌ها از طریق جبران مشکلات مالی در عرضه اولیه، مدیران یا سایر کارمندان مورد نیاز خود را استخدام می‌کنند.
- در بورس بودن باعث می‌شود اعتبار عمومی شرکت افزایش یابد، که این مساله در نهایت می‌تواند به فروش و سود شرکت کمک کند.
معایب عرضه اولیه برای شرکت‌ها
شرکت‌ها ممکن است با معایب مختلفی در برابر عمومی شدن مواجه شوند و به طور بالقوه استراتژی‌های دیگری را انتخاب کنند. برخی از معایب عمده شامل موارد زیر است:
- هزینه عضویت در بورس و عرضه اولیه بالاست و هزینه‌های نگهداری شرکت عمومی هم متعاقب آن بالاست.
- بعد از عضویت در بورس شرکت ملزم به افشای اطلاعات مالی، حسابداری، مالیاتی و سایر اطلاعات تجاری می‌شود. در طی این افشای اطلاعات ممکن است مجبور شود اسرار و روش‌های تجاری را که می‌تواند به رقبا کمک کند، به صورت عمومی فاش کند.
- هزینه‌های حقوقی، حسابداری و بازاریابی قابل‌توجهی برای شرکت به بار می‌آورد.
- به دلیل سهامداران جدیدی که حق رای به دست می‌آورند و می‌توانند تصمیمات شرکت را از طریق هیئت مدیره به طور موثر کنترل کنند، کنترل خود را از دست داده و مشکلات نمایندگی بیشتری خواهد داشت.
- خطر دعوای حقوقی یا نظارتی مانند دعاوی مربوط به دعاوی مربوط به کلاس اوراق بهادار خصوصی و اقدامات سهامداران افزایش می‌یابد.
- نوسانات قیمت سهام یک شرکت می‌تواند باعث ایجاد حواس پرتی برای مدیریت شود که ممکن است به جای نتایج واقعی مالی، تنها بر اساس عملکرد سهام جبران و ارزیابی شود.
- رهبری و حاکمیت سختگیرانه توسط هیئت مدیره می‌تواند حفظ مدیران خوب که مایل به ریسک هستند را دشوارتر کند.
خطرات خرید عرضه اولیه برای سرمایه گذاران
قبل از اینکه حتی به سرمایه گذاری در عرضه اولیه فکر کنید، باید توجه داشته باشید که همیشه عرضه اولیه‌ها پایان خوشی ندارند.
اگر می خواهید در عرضه اولیه سرمایه‌گذاری کنید، حتما قبل از عرضه عمومی، همه آنچه را لازم است در مورد این شرکت بخوانید و ارزیابی کنید.
همچنین باید از وسوسه گرفتار شدن در هیجان لحظه خودداری کنید. حتی شاید بهتر باشد تا بعد از عرضه اولیه صبر کنید و زمانی که قیمت سهام با کاهش هیجان تثبیت یا حتی کاهش یافت آن را بخرید.
گفته می‌شود بهتر است بیش از ۱۰ درصد از سبد سرمایه خود را به عرضه اولیه اختصاص ندهید. مگر اینکه به فکر سرمایه‌گذاراری بلند مدت هستید و فکر می‌کنید این شرکت ارزش اساسی دارد چون در این سرمایه گذاری بلند مدت نوسانات اولیه و خطر افت قیمت‌ها کمتر خواهد بود.
مزایای خرید عرضه اولیه برای سرمایه گذاران
خرید سهام عرضه اولیه می‌تواند بسیار جذاب و حتی راحت باشد. معمولات سهام عادی خریداری شده طی عرضه اولیه سود قابل توجهی را با گذر زمان به دست می‌آورد اما دقت داشته باشید که اگر اهل سرمایه‌گذاری طولانی مدت هستید خرید عرضه اولیه برایتان خوب است
از طرف دیگر به خاطر داشته باشید شما با خرید سهام عرضه اولیه یک شرکت به اقتصاد شرکت و کشورتان کمک می‌کنید و اجازه می‌دهید تا شرکت‌هایی که کالاها و خدمات ارائه می‌دهند رشد و گسترش یابد.
به طور کلی می‌توان گفت اگر می‌خواهید با عرضه اولیه پولدار شوید یا به عبارتی سود خوبی بگیرید اول باید نحوه خرید سهام عرضه اولیه و نگهداری آن را یاد بگیرید. ضمن اینکه همیشه دقت داشته باشید خرید عرضه اولیه ضرورتا منجر به پولدار شدن نمی‌شود گاهی در صورت مناسب نبودن شرایط، خرید عرضه اولیه به نتایج خوبی منجر نمی‌شود.
نحوه خرید عرضه اولیه
برای خرید عرضه اولیه چه به صورت آنلاین و چه به صورت آفلاین باید حتما کد بورسی داشته باشید. اگر کد بورسی ندارید ابتدا باید در سامانه سجام ثبت نام کنید و بعد از آن می‌توانید با سامانه‌های آنلاین کارگزاری‌ها کد بورسی خود را دریافت کرده و بعد از آن با عضویت در کارگزاری‌های مد نظرتان در روزی که عرضه اولیه انجام می‌شود، با تامین مبلغ لازم، سهام عرضه اولیه را خریداری کنید.
در خرید آفلاین کافی است وارد سامانه بورسی خود شده و قیمت و حجم مدنظرتان را قید کنید تا کارگزار شما خرید عرضه اولیه‌تان را برایتان انجام دهید. اما در شیوه خرید عرضه اولیه به صورت آنلاین کافی است در روز تعیین‌شده یا یک روز قبل از آن حساب کاربری خود را در کارگزاری‌تان به میزان اعلام شده شارژ کنید.
استفاده از روش ترکیبی در عرضه اولیه
سازمان بورس برای فراهم ساختن امکان عرضه اولیه شرکت‌هایی که ارزش سهام شناور آنها کمتر از ۵ هزار میلیارد برآورد شده «روش ترکیبی» را فراهم کرده است. با این روش، شرکت‌های پرریسکی که در مرحله پذیرش شناسایی می‌شوند هم از این پس می‌توانند با روش ترکیبی به سرمایه‌گذاران واجد شرایط عرضه اولیه شوند.
فرایند عرضه اولیه در سازمان بورس و اوراق بهادار در گذشته به روش حراج انجام می‌شده است. در این روش کارگزاری‌ها با کد خرید گروهی به نام «ددد» که پیش از روش ثبت سفارش در عرضه اولیه انجام می‌شد، در کشف قیمت نقش داشتند و به این ترتیب بعد از خرید سهام و کشف قیمت، عرضه‌های اولیه را به مشتریان اختصاص می‌دادند. این شیوه مشکلات بزرگی داشت، از جمله این که امکان رانت را برای عده‌ای فراهم می‌کرد. به این ترتیب اگر سهمی خوب بود تخصیص سهام بیشتر به کدهای خاص داده می‌شد و باقی سرمایه‌گذاران از آن سهم کمتری می‌بردند.
اما در ادامه با بازنگری که در عرضه اولیه‌ها صورت گرفت، مدل جدید ثبت سفارش در نظر گرفته شد. در این روش برای آنکه دیگر رانتی صورت نگیرد قیمت سفارشات و حجم آنها در طی ثبت سفارش مخفی می‌ماند و اگر حتی تقاضای ثبت شده بیش از میزان عرضه بود، سهم به روش تسهیم به نسبت بین متقاضیان عرضه اولیه صورت می‌گرفت.
با وجود این بازنگری‌ها، اما باز هم با وجود استقبال خوبی که از عرضه‌های اولیه همچنان وجود داشت مشکلاتی در پذیرش شرکت‌های حاضر در صنایع پرریسک و جدید و شرکت‌های کوچک وجود داشت، چون اساسا سرمایه‌گذارانی که علاقه بیشتری به خرید عرضه اولیه داشتند افرادی بودند که در سرمایه‌گذاری در بورس حرفه‌ای نبودند و بنابراین توجه دقیقی به مخاطرات این شرکت‌ها نداشتند. بنابراین سازمان بورس با هدف کاهش ریسک برای این افراد، امکان ثبت و پذیرش شرکت‌های کوچک، حضورشان را لغو کرد.
اما در بررسی‌ها و بازنگری‌های جدید امکان حضور و پذیرش شرکت‌های پرریسک و کوچک با روش ترکیبی فراهم شده است.
در این شیوه مدل ثبت سفارش دومرحله‌ای خواهد بود بنابراین در مرحله اول بخشی از سهام به صندوق‌های سرمایه‌گذاری از جمله صندوق ETF و صندوق‌های مشترک اختصاص داده می‌شود تا کشف قیمت توسط صندوق‌ها انجام شود و در نهایت بعد از کشف قیمت در مرحله بعدی این قیمت مبنای عرضه سهام برای عموم در نظر گرفته شود.
این طرح در مرداد ماه ۱۴۰۰ تایید شده و به زودی اجرایی خواهد شد. به طور کلی برای تعریف روش ترکیبی عرضه اولیه باید ابتدا گفت که عرضه اولیه سهام جذابیت‌های خاصی برای سرمایه گذاران بورسی دارد و به عبارتی ساده‌تر باید گفت عرضه اولیه تا قبل از روش ترکیبی به صورت بوک بیلدینگ بود اما با روش جدید بستری مناسب برای پذیرش شرکت‌های پرریسک و کوچک فراهم می‌شود تا مدل جدیدی به عرضه‌های اولیه به ظرفیت‌های بورس تهران اضافه شود.
خرید عرضه اولیه از طریق کارگزاری حافظ
کارگزاری حافظ همواره تلاش کرده بتواند بهترین خدمات را در راستای تسهیل خرید و فروش سهام برای مشتریان خود فراهم کند در این راستا اکنون شما با عضویت در کارگزاری حافظ و تنظیم سامانه معاملات می‌توانید تمامی خرید‌های عرضه اولیه را به صورت اتوماتیک برای خود فعال کنید و به این ترتیب اگر حساب کاربری‌تان شارژ کافی داشته باشد، عرضه اولیه ارائه شده از طرف سامانه معاملاتی کارگزاری حافظ به صورت خودکار خریداری می‌شود.
سوالات متداول در خصوص عرضه اولیه و پاسخ به آنها
۱- چگونه با عرضه اولیه پولدار شویم؟
در پاسخ به این سوال باید گفت عرضه اولیه ضرورتا منجر به پولدار شدن نمی‌شود. نکته مهم این است که امکان خرید تعداد بالای سهام عرضه اولیه وجود ندارد بنابراین اگر می‌خواهید از طریق عرضه اولیه سود کسب کنید بهتر است عرضه‌های اولیه‌ای را که خوب بررسی کردید، خریداری کنید تا در نهایت با سرمایه‌گذاری طولانی مدت بتوانید سود خوبی از آن کسب کنید و یا شاید پولدار شوید.
۲- چگونه به عرضه اولیه خود اضافه کنیم؟
عرضه‌های اولیه بعد از بازگشایی نماد در بازار مانند تمام سهمهای دیگر قابل خرید و معامله هستند اما اغلب به دلیل تقاضای بالا برای خرید این سهم‌ها صف‌های سنگینی شکل می‌گیرد که خرید را دشوار می‌کند.
۳- عرضه اولیه چقدر سود دارد؟
سود عرضه اولیه بسته به عوامل مختلف مثل شرایط بازار سرمایه و شرایط مالی شرکت و بسیاری موارد دیگر تغییر می‌کند. بنابراین دقیقا نمی‌توان گفت عرضه اولیه چه میزان سود دارد.
۴- چه زمانی عرضه اولیه یا IPO را بفروشیم؟
زمان فروش عرضه اولیه به برنامه سرمایه‌گذاری شما بستگی دارد. اگر برنامه سرمایه‌گذاری طولانی مدت دارید بهتر است عرضه اولیه خود را حداقل تا چند سال نفروشید.
۵- چه تعداد عرضه اولیه می‌توان خرید؟
با توجه به این که نحوه فروش عرضه اولیه در بازار به گونه‌ای طراحی شده است که به همه به میزان کافی سهم برسد دقیقا نمی‌توان گفت هر سرمایه‌گذار چه میزان سهام عرضه اولیه را می‌تواند بخرد.
۶- عرضه اولیه ضرر هم دارد؟
بله، گاهی اوقات شرایط بازار به گونه‌ای پیش می‌رود که سهام شرکت در همان روزهای اولیه دچار نوسان بالایی می‌شود که در نهایت عرضه اولیه ضرر می‌کند.
