اوراق مشتقه چیست؟

اوراق مشتقه یا معاملات مشتقه از جمله ابزارهای مالی هستند که در بازارهای مالی به وفور مورد استفاده قرار می‌گیرند. این اوراق، تبادل ارزش بین دو طرف بر اساس تغییرات قیمت دارایی مبنا را ممکن می‌سازند. در این مقاله، به تحلیل جزئیات بیشتر از این ابزارهای مالی پرداخته خواهد شد.

اوراق مشتقه ابزارهای مالی هستند که ارزش آنها از ارزش دارایی مبنا (زیرین) مشتق شده است. این اوراق شامل معاملاتی هستند که بر اساس تغییرات در ارزش دارایی مبنا صورت می‌گیرند. معمولاً این دارایی مبنا شامل ارزها، سهام، نمادهای بازار سرمایه یا حتی بهای سفر است.

انواع اوراق مشتقه

• قرارداد اختیار معامله یا آپشن‌ها (Options)

آپشن‌ها یکی از معروف‌ترین انواع اوراق مشتقه هستند. در این نوع معاملات، یک طرف (خریدار یا فروشنده) حق، اما الزام به خرید یا فروش دارایی مبنا را در زمان و قیمت مشخصی دارد.

• قرارداد آتی (Futures)

آتیه‌ها قراردادهای استانداردی هستند که مشتقه از ارزش دارایی مبنا می‌شوند. در این حالت، دو طرف یک قرارداد برای خرید یا فروش دارایی مبنا را در آینده به یک قیمت مشخص امضا می‌کنند.

• پیمان آتی (Forward)

پیمان آتی یا فوروارد نوع مهم دیگری از اوراق مشتقه به شمار می‌رود که مشابه قرارداد آتی است، ولی تفاوت کلیدی آن در این است که برخلاف قرارداد آتی، پیمان آتی در بازار معامله نمی‌شوند، بلکه فقط به صورت قراردادی خارج از بورس و به صورت غیررسمی مورد معامله قرار می‌گیرد.

• قرارداد معاوضه (Swaps)

سواپ‌ها معاملاتی هستند که در آن دو طرف تعهد می‌کنند در آینده ارزش دارایی‌های خود را با یکدیگر تعویض کنند. این ابزار بیشتر برای مدیریت ریسک استفاده می‌شود.

استفاده از اوراق مشتقه

• مدیریت ریسک

اوراق مشتقه به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که در مقابل تغییرات ناخواسته در بازار مالی، خود را محافظت کنند.

• مضاربه یا آربیتراژگَران

بسیاری از سرمایه‌گذاران از این اوراق به عنوان ابزاری برای کسب سود از تغییرات قیمت‌ها استفاده می‌کنند.

• قیمت‌گذاری دارایی‌ها

استفاده از اوراق مشتقه در قیمت‌گذاری دارایی‌ها به شرکت‌ها کمک می‌کند تا ارزش واقعی دارایی‌هایشان را بهبود بخشند.

سرمایه‌گذاری در بورس با کارگزاری حافظ، ثبت‌نام کنید

مزایا و معایب سرمایه‌‌گذاری در اوراق مشتقه

مزایا اوراق مشتقه

• مدیریت ریسک

استفاده از اوراق مشتقه به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که ریسک‌های بازاری و ناخواسته را مدیریت و کاهش دهند.

• فرصت‌های سودآور

سرمایه‌گذاران می‌توانند از تغییرات قیمت‌ها سود کسب کرده و به عنوان معامله‌گران موفق در بازارهای مالی شناخته شوند.

• افزایش حجم معاملات

با به‌کارگیری اوراق مشتقه، امکان ورود به بازار مالی برای افراد با هر نوع سلیقه‌ای فراهم شده است، که به ویژه منجر به افزایش حجم معاملات در بازار می‌شود.

• تعیین قیمت کالا

از طریق قیمت معاملات آتی مبتنی بر کالاهای پایه، می‌توان قیمت تقریبی کالاها را به‌دست آورد و بازار را بهبود بخشید.

• هزینه کم معاملات

هزینه معاملات اوراق مشتقه نسبت به سایر اوراق بهادار پایین‌تر است، که باعث افزایش تعداد معاملات و فعالیت در بازار می‌شود.

• افزایش نقدینگی

استفاده از این اوراق به دلیل هزینه کمتر معاملات، منجر به افزایش تعداد معاملات و نقدینگی در بازار می‌شود.

• کسب سود از نوسانات قیمت سهم

با استفاده از قراردادهای اختیار معامله، می‌توان بدون داشتن سهام، از تغییرات قیمت‌ها بهره برد و سود کسب کرد.

معایب اوراق مشتقه

• پیچیدگی

بازار اوراق مشتقه پیچیدگی بالایی دارد و نیاز به دانش فنی و تحلیل بازار دارد.

• ریسک بازار

هر چند که این اوراق برای مدیریت ریسک طراحی شده‌اند، اما در برخی مواقع ممکن است ریسک‌های جدید به وجود آمده و مدیریت آنها دشوار باشد.

• دشوار بودن ارزش‌گذاری اوراق مشتقه

ارزش اوراق مشتقه به قیمت کالاهای دیگر (کالا پایه) وابسته است و با تغییرات مکرر در قیمت این کالاها، تعیین ارزش واقعی این اوراق بسیار دشوار است.

تاریخچه اوراق مشتقه

• تاریخچه اوراق مشتقه در جهان

در گذشته، افراد و به خصوص کشاورزان برای اطمینان از فروش محصولات خود یا تامین نیازهای آتی خود، قراردادهای غیررسمی را بر مبنای اعتبار طرف مقابل تنظیم می‌کردند. هر گونه قراردادی که تحویل کالا یا پرداخت وجه و یا هر دو را به زمانی در آینده منتقل می‌کرد در دسته این قراردادها قرار می‌گرفت.

بازار محصولات کشاورزی شیکاگو به عنوان اولین بازاری شناخته می‌شود که در سال 1848 میلادی اقدام به انعقاد قراردادهای تعهدی نمود تا کشاورزان و تولیدکنندگان گندم از فروش محصولات خود در آینده اطمینان نسبی داشته باشند. کشاورزان با وارد شدن به این قراردادهای متعهد می‌شدند که محصولات خود را با قیمت مشخص از قبل در تاریخ مشخص در آینده به فروش برسانند.

به تدریج و با گذر زمان بازار رسمی ابزارهای مشتقه در سال 1973 بوجود آمد و با رونق گرفتن معاملات در آن بازارهای دیگری نیز برای آن شکل گرفت و اوراق جدید نیز تعریف و معرفی شد. در حال حاضر بازار بورس کالای شیکاگو، بورس کالای نیویورک و بورس اختیار معامله شیکاگو از جمله بزرگترین بازارهای مشتقه جهان هستند.

• تاریخچه اوراق مشتقه در ایران

اگرچه اوراق مشتقه و استفاده از آن در جهان قدمت طولانی دارد، اما این ابزار در ایران کمتر از دو دهه است که وجود دارد. با تصویب قانون جدید بازار سرمایه در آذرماه 1384 و مجاز دانستن استفاده از اوراق مشتقه و قراردادهای آتی کالا در بورس، معاملات آن با نظارت سازمان بورس شکل گرفت و از سال 1387 اوراق مشتقه روی کار آمدند.

مشتقه اعتباری

مشتقه اعتباری نوعی ابزار مالی است که از مشتقه‌ها برآمده و بر اساس ریسک اعتباری فرد یا شرکت صادرکننده سفته‌ها طراحی شده است. این اوراق به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهند تا به صورت مستقیم در ریسک اعتباری سهام شرکت‌ها یا افراد شرکت کنند.

بیشتر بخوانید : اوراق مرابحه چیست؟

نتیجه‌گیری

اوراق مشتقه به عنوان ابزارهای مالی حیاتی در بازارهای مالی شناخته می‌شوند. این ابزارها نه تنها به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که ریسک‌های مالی را مدیریت کنند، بلکه برای معامله‌گران نیز فرصت‌هایی برای کسب سود فراهم می‌کنند. با توجه به پیچیدگی بازارهای مالی، استفاده صحیح از اوراق مشتقه می‌تواند برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها مزیت‌های زیادی داشته باشد.